TÜİK’ten Enflasyon Verileri Açıklaması ve Yenilikçi Veri Toplama Yöntemleri

TÜİK’ten Enflasyon Verileri Üzerine Açıklama

TÜİK, son dönemlerde kurum ve yayınladığı enflasyon verilerine ilişkin çıkan haberlere dair bir yazılı açıklama yaparak, söz konusu haberlerin “gerçeklerle bağdaşmadığını” belirtti. Açıklamada, 8 Temmuz’da gerçekleştirilen basın toplantısına da vurgu yapıldı. Bu toplantının, kamuoyunu Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) hesaplamaları hakkında bilgilendirmek amacıyla düzenlendiği ifade edildi.

Açıklamada, toplantıda “Fiyatlar ne zaman ucuzlayacak?” sorusuna verilen kapsamlı bir cevabın bağlamından koparılarak haberleştirildiği belirtildi. Toplantıda geçen “yüzde 45 ile yüzde 75 enflasyon arasında can yakıcılığı açısından pek bir fark bulunmamaktadır” ifadesinin, aslında yüzde 45 oranında bir enflasyonun da halk için oldukça yüksek ve zorlayıcı olduğunu vurgulamak amacı taşıdığı kaydedildi. Bu oranlar arasında önemli bir fark olduğu elbette doğru olmakla birlikte, her iki oranın da yaşam maliyeti üzerinde ciddi olumsuz etkiler yaratacağına dikkat çekildi. Açıklamada, “Burada anlatılmak istenen, fiyatların ucuzlaması için enflasyonun negatif bir seyir izlemesi gerektiği, elbette bunun öncesinde tek haneli seviyelere gerilemesi gerektiği” ifade edildi.

Madde Fiyatları ile İlgili Tartışmalar

Açıklamada, madde fiyatlarına dair bir köşe yazısına da değinilerek, TÜFE sepetinin 2024 yılı itibarıyla 12 ana harcama grubu altında 43 harcama grubunu barındırdığı, bu grupların altında 90 alt harcama grubunun bulunduğu ve alt harcama gruplarının altında 143 temel başlıkta toplamda 406 madde ile bu maddeler altında 913 madde çeşidinin yer aldığı belirtildi. Bu çerçevede, TÜFE sepetindeki değişim oranlarının her ay 12 ana harcama grubu, 43 harcama grubu, 90 alt harcama grubu ve 143 temel başlık düzeyinde yayımlandığına dikkat çekildi.

Ayrıca, Avrupa İstatistik Ofisi (Eurostat) tarafından yayımlanması beklenen en detaylı düzeyin temel başlık düzeyi olduğu ifade edildi. Kurum tarafından temel başlık düzeyinde endeks değişimlerinin uluslararası beklentilere uygun bir biçimde kamuoyuyla paylaşıldığı bildirildi. Bu bağlamda, TÜİK’in dünya genelindeki en şeffaf resmi istatistik kurumlarından biri olduğu vurgulandı.

Bir köşe yazarınca, Kurum tarafından en son Nisan 2022’de yayımlanmış bazı madde fiyatlarının, yine Kurumca hali hazırda yayımlanmakta olan temel başlık seviyesinde fiyat endeksleriyle genişletilerek güncel ortalama fiyat hesaplamalarının yapıldığı iddia edildi. Açıklamada, “Bahsi geçen yanıltıcı sonuçların bazı çevreler tarafından manipülasyon aracı olarak kullanılması nedeniyle, bilimsel açıdan TÜFE’ye eleştiri getiremeyen ilgili çevrelerin 143 temel başlık içinden cımbızla seçtikleri birkaç başlığa dair yanıltıcı beyanlarının devam ettiği gözlemlenmektedir” denildi.

İlgili köşe yazarının yaptığı hesaplamaların, özellikle bir temel başlık altında birden fazla maddenin ve madde çeşidinin bulunduğu durumlarda tamamen hatalı çıkarımlara neden olduğu vurgulandı. Örneğin, ‘06212-Doktor muayene ücreti’ temel başlığı için de bu durum geçerli. Bu temel başlık, ‘Muayene katılım payı (Devlet, Uzman Dr.)’, ‘Doktor muayene ücreti (Özel, Uzman Dr.)’, ‘İlaç katılım payı’ ve ‘Doktor muayene ücreti (Muayenehane, Uzman Dr.)’ gibi bireylerin bütçelerinde farklı harcama paylarına sahip madde çeşitlerinden oluşmaktadır. Devlet hastanesi muayene katılım ve ilaç katkı payları, doktor muayene ücreti (özel hastane) ve doktor muayene ücreti (muayenehane) gibi diğer ürün çeşitlerine oranla daha yüksek harcama paylarına sahiptir.

Öte yandan, ilgili temel başlık düzeyinde hesaplanan fiyat ve değişim oranının matematiksel olarak yalnızca uzman doktor muayene ücretindeki değişimi ifade etmediği vurgulandı. Dolayısıyla, söz konusu köşe yazarının, devlet ve özel sektörce sunulan ilgili sağlık hizmetlerinin tamamının aynı fiyat düzeyinde değişim göstermiş gibi toplulaştırılarak hesapladığı ve “sözde” TÜİK’e ait madde fiyatları olarak açıkladığı rakamların hatalı yaklaşımlar barındırdığı ifade edildi.

Manipülasyonlara mahal verilmemesi adına, dünyanın önde gelen ülkelerinin hiçbirinde madde düzeyinde tüm fiyatların hesaplanmadığına ve yayımlanmadığına dikkat çekildi. Açıklamada, “İlgili köşe yazarının eksik ve yanıltıcı bilgiler üreterek madde fiyatı sonuçlarına ulaşmaya çalışması, Türkiye İstatistik Kurumu’nun, Avrupa Birliği’ne üye ve aday ülkeler, EFTA ülkeleri, ABD ve Kanada’da olduğu gibi seçilmiş homojen maddeler haricinde kalan ürünlerin fiyatlarının yayımlanmaması kararının ne denli isabetli bir karar olduğunu bir kez daha ortaya koymuştur” denildi.

Hesaplamalarda Barkod Tarama ve Web Kazıma Yöntemlerinin Kullanımı

TÜİK’in, enflasyon hesaplamalarında yenilikçi veri toplama yöntemleri kullanarak maliyetleri düşürmeyi ve cevaplayıcı yükünü azaltmayı hedeflediği belirtilen açıklamada, barkod tarama ve web kazıma yöntemlerinin geleneksel veri toplama yöntemlerine göre birçok avantaj sunduğu ifade edildi. Birçok ülkenin TÜFE hesaplamalarında bu yöntemleri kullanarak daha güncel ve geniş veri setlerine ulaşmayı hedeflediği vurgulandı.

Açıklamada, “Türkiye de bu uluslararası trendi takip ederek, istatistik üretiminde modern teknolojilerin kullanımını artırmaktadır. Son dönemde atılan adımlarla TÜİK’in veri toplama ve analiz süreçleri uluslararası standartlara daha da uyumlu hale getirilmiştir” denildi. Bazı haberlerdeki barkod tarama ve web kazıma verilerinin Eurostat tarafından önerilmediği ve bu yöntemlerin güvenilir olmadığına dair iddiaların “asılsız” olduğu vurgulandı.

Kurumun, barkod (satış) verilerinin TÜFE veri derleme süreçlerine entegre edilmesine yönelik çalışmalara 2018’de başladığı hatırlatıldı. 2024 yılı itibarıyla, barkod verileriyle derlenen fiyat sayısının toplam fiyat sayısının yüzde 42,6’sını oluşturacağı bildirildi. Barkod tarama verisi sağlanacak iş yerlerinin, Gelir İdaresi Başkanlığınca TÜİK’e sağlanan yıllık ciro verileri dikkate alınarak seçildiği belirtildi.

Türkiye’de özellikle gıda, alkolsüz içecekler, alkollü içecekler, giyim, ayakkabı, kozmetik ve elektronik ürünler perakende satış alanında faaliyet gösteren ve ciro verilerinde en önemli paya sahip girişimlerden barkod tarama verilerinin sağlandığı ifade edildi. TÜFE hesaplamaları için fiyat toplama safhasında, zincir marketler ile bölgesel olarak önemli cirosu olan yerel marketlerin de takip edildiği bildirildi. Verilerin tüm girişimlerden haftalık olarak (bölgesel temsili de sağlamak amacıyla şube bazında) temin edildiği belirtildi.

Bu verilerin analizlere tabi tutulduktan sonra tüketim harcaması kodları atanarak sisteme dahil edildiği ifade edildi. “Bu atama işlemlerinin çoğu bilgisayar yazılımları yardımıyla gerçekleştirilmekte ve düzenli olarak kontrol edilmektedir. Her ayın 1’i ile 24’ü arasındaki tüm barkod tarama verileri, her bir barkod için satış cirosu ve satış miktarını dikkate alarak birim fiyatlara dönüştürülmektedir. Ayın ilk 3 haftası içindeki analizlerde ürünler tek tek incelenmekte, hesaplanan fiyatlardaki anormallikler, yeni gelen ve sistemden çıkan ürünler kontrol edilmektedir. Gelen ürünlerin hepsinin ölçü, miktar, marka, fiyat bilgileri sistematik şekilde analiz edilmekte ve doğrulanmaktadır” denildi.

Geleneksel yöntemle ayın belirli günlerinde alandan derlenen fiyatlar yerine, bu yöntemden gelen tüm fiyatlar için veri derleme sıklığı günlüktür. Firmalardan elde edilen barkod verileri, satışı gerçekleşen (kasadan geçen) ürün fiyatlarını içermektedir. Bununla birlikte, firmalardan şube detayında ve her barkod bazında alınan toplam satış değeri ve satış miktarı bilgileri kullanılarak aylık birim fiyat hesaplanmaktadır.

İş Yerlerinin Ziyaret Edilme Dönemine İlişkin İddialar

Alandan veri toplama uygulamasında her iş yeri, her ürün için ayda 4 (veya ürün türüne göre 2) kere ziyaret edilerek ürün fiyatının derlendiğine dikkat çekildi. Barkod tarama verisi yöntemiyle o işyerinde o ürün için ay içerisinde gerçekleşen tüm satışların fiyat ve diğer verilerine ulaşılabildiği aktarıldı. TÜFE hesaplamaları kapsamında, barkod tarama verisi alınan hiçbir iş yerine ayrıca alandan veri toplama uygulaması yapılmadığı vurgulandı.

Bazı basın yayın organlarında yer alan, “iş yerlerinin farklı zamanlarda, indirimler gerçekleştiğinde ya da talimatlar doğrultusunda ziyaret edildiği” ile ilgili iddiaların “tamamen asılsız” olduğu belirtildi. Barkod verisi toplanan iş yerleri için, o iş yerinin ay boyunca yaptığı tüm satışların bilgisinin Kurumca alınarak tekil barkod bazında TÜFE hesaplamalarına dahil edildiği ifade edildi. Her bir barkod için binlerce kaydın ortalaması alınarak oluşturulmuş fiyatların, geleneksel veri toplama yöntemleriyle derlenen fiyatlardan çok daha güvenilir sonuçlar verdiği vurgulandı.

Web Kazıma Yöntemi TÜFE’nin Zamanlılığını Geliştiriyor

İnternet üzerinden mal ve hizmet satın alımlarının her yıl giderek daha da yaygınlaşması, istatistik ofislerinin internetten satışı yapılan ürün fiyatlarını TÜFE’ye entegre etmelerini gerekli hale getirdiği belirtilen açıklamada, web kazıma yönteminin Kurumca 2022’den itibaren TÜFE hesaplamalarında kullanılmaya başlandığı hatırlatıldı. Madde tanımları ve yapısı gereği web kazıma ile fiyat derlenmesi uygun olan beyaz eşya, elektronik ürünler, giyim, mobilya, sıfır otomobil ve otobüs bileti fiyatları için ilk kez 2022 yılında internet üzerinden derlenen fiyatların endeks hesaplamalarında kullanıldığı ifade edildi.

2024 yılı itibarıyla bu yöntemle elde edilen fiyat sayısının toplam fiyat sayısının yaklaşık olarak yüzde 5,1’ini oluşturacağı bildirildi. İnternet üzerinden web kazıma yöntemi ile derlenen fiyatlardan ilgili ayın 1’i ile 24’ü arasında olan kısmı hesaplamalarda kullanılmaktadır.

Söz konusu yöntemin TÜFE’nin zamanlılığını geliştirerek veri derleme sürecini hızlandırdığı, bu yöntemde gıda ürünleri gibi barkod tarama ve alandan veri toplama ile elde edilen verilerin kullanılmadığı, fiyatın web üzerinden derlenmesinin uygun kabul edildiği ürünlerin derlendiği belirtildi. TÜİK’in barkod tarama ve web kazıma yöntemlerini TÜFE hesaplamalarına entegre etmesinin istatistik üretiminde maliyetleri düşürdüğü ve veri derleme süreçlerini daha verimli hale getirdiği ifade edildi.

Kurum Yemek Ücretleri ile İlgili İddialar

Son olarak, bazı haberlerde yer alan ve TÜİK yemekhanesinde geçen sene 35 lira olan yemek ücretinin 170 liraya çıktığına dair iddiaların gerçeği yansıtmadığı kaydedildi. Kurumca onaylanan ve bu yıl uygulanan ücret tarifelerine dair bilgilere yer verilen açıklamada, en düşük yemek ücretinin 600 ek göstergeye kadar olan ve 4/B’li sözleşmeli personel için 39 lira, en yüksek yemek ücretinin ise 5400’den daha yüksek ek göstergeli görevlerde bulunan personel için 71 lira olduğu bildirildi.

Kurum ile Türkiye Ağır Sanayi ve Hizmet Sektörü Kamu İşverenleri Sendikası arasında imzalanan toplu sözleşme gereği Hazine ve Maliye Bakanlığınca Kurumda 4/A kapsamında çalışan işçi personele ödenen günlük yemek yardımı tutarının 170 lira olduğu ifade edildi. “Dolayısıyla, geçtiğimiz yıl içerisinde farklı pozisyonda görev yapan bir çalışanın yemek ücreti ile bu yıl işçi statüsünde görev yapan personelin aldığı yemek yardımını mukayese ederek değişim oranı hesaplanması doğru bir yaklaşım değildir” değerlendirmesi yapıldı.