Parasal Sıkılaşma Dönemlerinde Firma Temerrüt Davranışları: 2018 ve 2023 Analizi

TCMB’nin Parasal Sıkılaşma Dönemlerinde Firma Temerrüt Davranışları Üzerine Analiz

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Veri Yönetişimi ve İstatistik Genel Müdürü Yusuf Kenan Bağır, Yapısal Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürü Ünal Seven ile Ekonomist Ertan Tok tarafından hazırlanan “Parasal Sıkılaşma Dönemlerinde Firmaların Temerrüde Düşme Davranışları Nasıl Farklılaşıyor?” başlıklı kapsamlı analiz yayımlandı. Analizde, parasal sıkılaşma dönemlerinde finansal istikrarın gözetimi açısından en kritik göstergelerden birinin firma temerrütleri olduğu vurgulandı. Analiz, “Bu yazıda, farklı parasal sıkılaşma dönemlerinde firma temerrütlerinin gelişimini inceliyoruz. 2023 yılı haziran ayında başlayan sıkılaşma döneminde firma temerrütlerinin ölçek ve sektör bazında değişimlerine ve finansal borçluluğun rolüne ilişkin çıkarımlarda bulunuyoruz.” ifadeleriyle detaylandırıldı.

Analize göre, tarihsel olarak ticari kredi faiz oranlarının 2018 ve 2023 sıkılaşma dönemlerinde belirgin bir artış gösterdiği gözlemlendi. Ancak, 2018 sıkılaşma döneminde artan temerrüt oranlarının, 2023 sıkılaşma döneminde görece daha düşük seyrettiği ifade edildi. Bu bağlamda, analizde şu bilgilere yer verildi: “TCMB para politikası faizi, 2018 yılı haziran ayı sonrasında dört ay içinde yüzde 8’den yüzde 24 seviyesine yükseltilmiş ve Temmuz 2019’a kadar bu seviyede tutulmuştur. Politika faizindeki artışla birlikte, sıkılaşma öncesi yüzde 17,9 seviyesinde olan ticari kredi faiz oranları yüzde 35 seviyesine çıkmıştır. Bu sıkılaşma döngüsünde, ticari kredi temerrüt oranlarının hızla yükseldiği ve sıkılaşma öncesi dönemdeki yüzde 3 seviyesinden 2019 yılı sonuna kadar yüzde 6 seviyesine çıktığı görülmektedir. Mevcut sıkılaşma döneminde ise ticari kredi faizlerindeki artışa rağmen temerrüt oranları yüzde 1,5 seviyesinde kalmıştır. Bu ayrışmada, iki dönem arasındaki faiz artışlarının zamanlaması, enflasyon seviyesi, döviz kuru değişimleri ve jeopolitik gelişmeler gibi makro faktörlerin yanı sıra firma ve sektör spesifik özelliklerin de belirleyici olduğunu değerlendiriyoruz.”

Analizde, şu değerlendirmelere yer verildi: “İki sıkılaşma döneminde temerrütlerde gözlenen ayrışmanın firma özellikleri ile ilişkisini göstermek amacıyla firma bazlı yaşlandırma analizleri gerçekleştirdik. Yaşlandırma analizi, temel olarak belirli bir dönemde sağlıklı olarak tanımlanan firmaların, sonraki dönemde temerrüde düşme oranlarını göstermektedir. Analizde, öncelikle faizlerin yatay seyrettiği 2014 haziran sonrası dönem referans olarak tanımlanmaktadır. Bu dönemde temerrüde düşen firmaların oranının 16 ayda yüzde 5’e yaklaştığı görülmektedir. 2018 parasal sıkılaşma döneminde ise sağlıklı firmalardan temerrüde düşenlerin oranının 2014-2015 dönemleri ile karşılaştırıldığında daha yüksek olduğu gözlemlenmektedir. Ayrışma, faiz artırımının başladığı aydan 6 ay sonra belirginleşmeye başlamaktadır.”

Analizde, sağlıklı firmaların yüzde kaçının analiz başlangıç tarihinden 16 ay geçtikten sonra temerrüde düştüğü, firma ölçeği ve borçluluk düzeyi kırılımında özetlenmiştir. Firmalar, ölçek bakımından mikro, orta ve büyük olmak üzere üç gruba; borçluluk düzeyi bakımından ise firmanın kredi bakiyesini net satışlarına oranlayarak düşük, orta ve yüksek olmak üzere üç gruba ayrılmıştır. Analizde, para politikasında sıkılaşmanın başladığı Haziran 2018-Eylül 2019 ile faizlerin yatay seyrettiği Haziran 2014- Eylül 2015 dönemleri karşılaştırıldığında, temerrüt artışının yüksek borçlu orta ve büyük ölçekli firma grubunda daha belirgin olduğu kaydedilmiştir.

• Bulguların analizi: Borçluluk ve temerrüde düşme olasılığı arasında pozitif bir ilişki olduğunu göstermektedir.
• Borçluluk ve temerrüt ilişkisi: Bu ilişkinin, faizlerin artmaya başladığı dönemde, yatay seyrettiği döneme kıyasla daha güçlü olduğu ifade edilmektedir.
• Yüksek borçluluğa sahip firmalar: 2023 yılı haziran ayında başlayan faiz artırım sürecine diğer firmalara kıyasla daha olumsuz tepki vermeleri beklenmektedir.

Analizde, karşılaştırma dönemleri ve mevcut faiz patikası dönemi arasında ekonominin ivmesi, faiz oranlarındaki değişim oranı, bankaların risk yüklenme kapasitesi ve reel sektör borçluluğu açısından farklılıkların bulunduğu vurgulanmaktadır. “Örneğin, reel sektör borçluluğu ve mevcut temerrüt oranları, enflasyon etkisiyle birlikte 2023 parasal sıkılaşma döneminde oldukça düşük seviyededir. Ayrıca, 2018 dönemiyle karşılaştırıldığında, reel sektörün döviz pozisyon açığı da önemli ölçüde azalmış ve kur şoklarına karşı dayanıklılığı artmıştır. Bu açılardan bakıldığında, bankaların kredi riski taşıma kapasitesi ile firmaların borç taşıma kapasiteleri, karşılaştırılan dönemlerin üzerinde bir performans sergilemektedir. Bu durum, reel sektör firmalarının ve bankacılık sektörünün kredi temerrütlerine karşı daha dayanıklı olduğunu göstermektedir.”

Firma temerrütlerinin 2023 yılı haziran sonrası ve 2018-2019 dönemlerinde farklılaşmasını göstermek amacıyla yaşlandırma analizi, 1 Haziran 2023 – 31 Ağustos 2024 dönemi için genişletilmiştir. Mayıs 2023 itibarıyla sağlıklı olarak tanımlanan firmaların temerrüt gelişimini önceki dönemlerle karşılaştırdığımızda, 2023 mayıs ayında sağlıklı olan firmaların takip eden aylarda temerrüde düşme oranlarının 2018-2019 temerrüt oranlarından ve faizlerin artmadığı 2014 haziran sonrası dönemdeki oranlardan belirgin şekilde daha düşük olduğu görülmektedir. Ayrıca, gerçekleşen temerrüt oranı ve temerrüde düşme hızı mevcut dönemde oldukça olumlu bir seyir izlemektedir. Sektörel seviyede bakıldığında ise 2023 dönemindeki olumlu ayrışmanın belirgin olduğu ve sektörler arasında homojen bir görünüm arz ettiği ifade edilmektedir.

Sonuç olarak: Firma temerrüt oranları, parasal sıkılaşma adımlarının kademeli atılması ve reel sektörün azalan yerli-yabancı para borç yükü nedeniyle ılımlı seyretmektedir. Bununla birlikte, firma temerrüt oranları fiyat istikrarı ve finansal istikrar açısından yakından takip edilmesi gereken göstergelerden biri olmaya devam etmektedir.